Antik DNA: Roma’nın Ünlü Balık Sosunun Gizli Tarifi Ortaya Çıktı!

Antik Romalılar, balık bazlı garum gibi lezzetli soslar yaratmalarıyla ünlüdür. İspanya’da bir Roma dönemine ait tuzlama tesisinde yapılan antik DNA çalışmaları, Avrupa sardalyalarının bu sosun ana malzemesi olduğunu ortaya çıkardı.

Balık, antik Roma diyetinde önemli bir yer tutuyordu ve Romalılar yakaladıkları balıkları uzun süre saklamak için sahil tuzlama tesislerinde, yani cetariae adeta adlandırılan yerlerde işliyorlardı. Burada küçük balıklar ezilerek meşhur umami lezzetli garum gibi soslar ve ezmeler elde ediliyordu. Bugün bile fermente edilmiş balık sosları, Worcestershire sosu veya Güneydoğu Asya’da üretilen çeşitli balık sosları gibi popülerdir.

Roma dönemine ait balık soslarında kullanılan balıkların incelenmesi, o dönemdeki insanların diyetine ve kültürüne dair bilgiler sağlayabilir; aynı zamanda o dönemin balık popülasyonları hakkında da bilgi verebilir. Ancak bu tesislerdeki yoğun işleme süreci gibi nedenlerden dolayı, kalıntılardan türleri görsel olarak tespit etmek neredeyse imkansızdır.

Bu sınırlamayı aşmak için uluslararası bir araştırma ekibi farklı bir yaklaşım denedi: DNA analizi. Öğütme ve fermantasyonun genetik bozulmayı hızlandırmasına rağmen, İspanya’nın kuzeybatısındaki bir cetaria’da bir balık tuzlama tankında bulunan balık kalıntılarından DNA dizilimini çıkarmayı başardılar. Bu başarı, Roma dönemine ait sardalyalara ışık tutuyor ve arkeolojik balık kalıntıları üzerinde gelecekte yapılacak araştırmaların yolunu açıyor.

“Balık tuzlama tanklarının tabanları çok sayıda kalıntıla doludur, fakat bu tür ortamlardan pelajik balıkları incelemek, kemik materyalinin küçük boyutu nedeniyle oldukça zordur,” diye belirtiyor araştırmacılar. “Bildiğimiz kadarıyla, genomik çalışmalar henüz bu veri kaynağının potansiyelinden, geçmiş balık tüketimi ve ticari olarak önemli balık türlerinin nüfus dinamiklerini aydınlatmak için yararlanmamıştır.”

Bu bağlamda genetik analizin geçerliliğini test etmek için ekip, İspanya’nın Adro Vello’daki antik Roma balık tuzlama tesisinde bulunan ve daha önce tespit edilmiş Avrupa sardalyalarının küçük kemik kalıntılarından DNA çıkardı ve diziledi. Porto Üniversitesi’nden antik DNA konusunda uzman Paula Campos ve meslektaşları daha sonra bu antik DNA dizilerini modern sardalyaların genetik verileriyle karşılaştırdılar ve antik sardalyaların aynı bölgede yaşayan modern benzerleriyle genetik olarak benzer olduğunu ortaya koydular. Bu dikkat çekicidir çünkü bu türün yayılma kapasitesi olduğu bilinmektedir.

“Yazarlar burada, ezilmiş ve asidik koşullara maruz kalmasına rağmen kullanılabilir DNA’nın balık tuzlama tanklarının tabanındaki iktiyolojik [balık] kalıntılarından geri kazanılabileceğini göstermektedir,” diye açıkladı araştırmacılar. “Bu verilerin analizi, geçmiş insan topluluklarının geçim ekonomileri, kültürleri ve diyetleri üzerine yeni bir araştırma alanı açma potansiyeline sahiptir ve balıkçılık av verileri veya sadece modern örneklerden elde edilemeyecek olan balık popülasyonları hakkında bilgiler sağlayabilir.”

Sonuç olarak çalışma, gözden kaçmış bir arkeolojik kaynağa erişmenin başarılı bir yolunu vurgulamaktadır. Ayrıca antik Roma’da balıkların dost değil, besin olduğuna dair bir gerçeği doğrulamaktadır.