Bir Ötegezegenin Atmosferinin İlk 3D Haritası: Sıra Dışı Hava Durumu Ortaya Çıktı!
Astronomlar, Güneş Sistemimizin çok ötesindeki bir ötegezegenin atmosferinin sırlarını ortaya çıkardılar ve bu atmosfer, daha önce hiç görmediğimiz türden bir şey. Uluslararası bir astronom ekibi, WASP-121b gezegeninin (diğer adıyla Tylos) atmosferini üç boyutlu olarak haritaladı. Bunu, Avrupa Güney Gözlemevi’nin (ESO) Çok Büyük Teleskopu (gerçekten böyle adlandırılıyor) ile gerçekleştirdiler ve karmaşık hava düzenlerini ve şaşırtıcı bir kimyasal bileşimi keşfettiler. Çalışmaları, Salı günü Nature dergisinde erken düzenlenmemiş bir versiyon olarak yayımlandı ve bu da uzay atmosferleri üzerine gelecekteki araştırmalar için bir kapı açıyor.
ESO’da çalışan fizikçi ve çalışmanın baş yazarı Julia Victoria Seidel, bir ESO açıklamasında şunları söyledi: “Bu gezegenin atmosferi, hava olaylarının nasıl çalıştığı hakkındaki anlayışımıza meydan okuyor. Bu yalnızca Dünya’da değil, tüm gezegenlerde geçerli. Bu, bilim kurgu filmlerinden çıkmış gibi hissettiriyor.” Resmi tanımı “gezegen” kelimesi sadece güneş sistemimizdeki gök cisimleriyle sınırlı kalsa da (bazı astronomlar bu tanımı değiştirmeyi öneriyor), Tylos teknik olarak bir ötegezegen. Ancak astronomlar genellikle basitlik adına “gezegen” demeyi tercih ediyor.
Bahsedilen ötegezegen, yaklaşık 900 ışık yılı uzakta bulunan ve büyük oranda helyum ve/veya hidrojenden oluşan bir gaz devi. Yörüngesini yaklaşık 30 saatte tamamlayacak kadar yıldızına yakın bir şekilde dolanıyor. Bu yoğun yakınlık nedeniyle Tylos, ayrıca ultra-sıcak Jüpiter olarak sınıflandırılıyor: son derece büyük, sıcak ve sıkı bir yörüngeye sahip bir gezegen. Tylos’un yörüngesini tamamlaması ve kendi ekseni etrafında bir tur atması aynı süreyi alıyor, yani gezegenin bir tarafı sürekli olarak yıldızına bakıyor ve bu taraf çok daha sıcak (yani gelgit kilidi).
Seidel ve çalışma arkadaşları, ESO’nun VLT’sinin dört teleskop birimini kullanarak ötegezegenin atmosferini inceledi. Demir, sodyum ve hidrojen izleyerek gezegenin derin, orta ve üst atmosfer katmanlarını araştırabildiler.
Çalışmaya katılan Space Telescope Science Institute’da görevli asistan astronom Leonardo A. dos Santos, “VLT, ötegezegenin atmosferinin üç farklı katmanını bir çırpıda incelememize olanak sağladı,” dedi. “Bu, uzay teleskoplarıyla yapılması çok zor bir gözlem, ötegezegenlerin yer tabanlı gözlemlerinin önemini vurguluyor,” diye ekledi.
Ekip, gözlemlerini 3D bir haritaya dönüştürdü ve güneş sistemimizin dışında uzanan bir uzay atmosferini eşi görülmemiş bir ayrıntıda gün yüzüne çıkardı. “Bulduğumuz şey şaşırtıcıydı: Gezegenin ekvatoru etrafında dönen bir jet akıntısı var, aynı zamanda atmosferin alt seviyelerinde gaz, sıcak taraftan daha soğuk tarafa hareket ediyor. Bu tür bir iklim şimdiye kadar hiçbir gezegende görülmedi,” diye açıkladı Seidel. Tylos’un jet akımının boyutu ve hızı, “Bu gezegenin jet akımının boyutu ve hızıyla kıyaslandığında, güneş sistemindeki en güçlü kasırgalar bile sakin kalır,” diye ekledi.
Bu arada, aynı araştırmacılardan bazıları tarafından yürütülen ve Astronomy & Astrophysics dergisinde yayımlanan bir yan çalışma, jet akımının altında titanyum keşfini not ediyor. Önceki araştırmalar bu kimyasal varlığını fark etmemişti; muhtemelen atmosferin derinliklerinde saklı olduğundandır.
Lund Üniversitesi’nde astronomi ve astrofizik alanında doktora öğrencisi olan Bibiana Prinoth, “Böylesine büyük bir mesafedeki bir gezegenin kimyasal yapısı ve hava düzenlerini inceleyebilmek gerçekten akıl almaz,” dedi. “Bu deneyim, şu anda sadece hayalini kurabileceğimiz inanılmaz şeyleri keşfetmek üzereymişiz gibi hissettiriyor.” Prinoth, Nature makalesinin ortak yazarı ve yan çalışmanın lideri.
Gelecek teleskoplar—ESO’nun yaklaşan Aşırı Büyük Teleskop’u (ELT) gibi—araştırmacıların, daha küçük Dünya benzeri gezegenlerin benzer atmosferik analizlerini yapmalarını sağlayacak. “ELT, ötegezegen atmosferlerini inceleme konusunda bir oyun değiştirici olacak,” diye ekledi Prinoth.
