Neden Bu Son Tam Güneş Tutulması Bir İlk Oldu?
Güneş’in dış atmosferi, yani korona, genellikle sadece her 18 ayda bir ve dar bir alanda görülen tam güneş tutulmaları sırasında ortaya çıkar. Bu olaylar bilim insanları için Güneş’in şiddetli yüzeyini gözlemlemede nadir bir fırsat sunar. Ancak artık, bu tür olaylar için kozmosa bağımlı olmaları gerekmeyecek.
16 Haziran Pazartesi günü, Avrupa Uzay Ajansı (ESA)ilk yapay tam güneş tutulmasını oluşturan Proba-3 misyonunu duyurdu. Misyonun iki uydusu, Occulter ve Coronagraph, Güneş’in yüzeyini gizlemek ve koronanın görüntülerini elde etmek için uzayda otomatik olarak hizalandı. Proba-3’ün başarısı, Güneş verilerine erişimi genişletmekle kalmayacak, aynı zamanda uydu formasyon uçuşunda tamamen yeni bir seviyeyi de temsil ediyor.
“Görüntüleri gördüğümde inanılmaz mutlu oldum, özellikle de ilk denemede bunları elde ettiğimiz için” dedi, ESA duyurusuna göre Belçika Kraliyet Gözlemevi’ndeki Güneş Koronasının Polarimetri ve Görüntüleme Araştırması için Uzay Aracı Birliği’nin baş araştırmacısı Andrei Zhukov.
Ajans, Proba-3 misyonunu 5 Aralık 2024’te başlattı ve Occulter ile Coronagraph’ı güneş yörüngesine gönderdi. Mayıs ayında, iki uydu daha önce hiçbir uzay aracının yapmadığı bir şeyi başardı: Occulter ve Coronagraph,yerdeki kontrolün müdahalesi olmadan, uzayda milimetre (0.04 inç) hassasiyetle otomatik olarak hizalandı ve saatlerce göreceli konumlarını korudular.
Yapay tutulmayı yaratmak için iki uydu, 150 metre (yaklaşık 500 feet) mesafe ile hizalanmak zorundaydı ve bu sayede Occulter’ın 1.4 metrelik (4.6 feet) diski, Coronagraph’ın optik aletinde 8 santimetrelik (3 inç) bir gölge oluşturdu. Bu gölge, Güneş yüzeyini Coronagraph’ın görüşünden gizledi ve koronayı fotoğraflamasını sağladı.
Zhukov, “Yapay tutulma görüntülerimiz, doğal tutulmalar sırasında çekilenlerle kıyaslanabilir,” diye ekledi. “Fark şu ki, biz tutulmayı her 19.6 saatlik yörüngede bir kez oluşturabiliyoruz; oysa doğal tam güneş tutulmaları yılda sadece bir kez, çok nadiren iki kez meydana geliyor. Ayrıca doğal tutulmalar sadece birkaç dakika sürerken, Proba-3 yapay tutulmasını 6 saate kadar sürdürebilir.”
Bu ilk tur koronal görüntü, ESA’ya göre, bu tutulma yaratan misyonun üreteceği değerli verilere bir bakış sunuyor. Koronayı incelemek bilimsel olarak birçok nedenden dolayı değerlidir. Birincisi, korona, Güneş’ten uzaya sürekli olarak yer değiştiren ve çok yüksek magnetize plazma patlamaları olan koronal kütle atımlarını üreten güneş rüzgarını yönlendirir. Bu kuvvetleri gözlemlemek, Dünya’nın uyduları, iletişim sistemleri ve enerji şebeke sistemlerini etkileyebilecek güneş havasını anlamak için kritik öneme sahiptir.
Proba-3 ve sonrası korona görüntüleme misyonlarından gelen bilgiler, bilim insanlarının şiddetli bir güneş fırtınası tehdidine daha iyi hazırlanmalarını sağlayabilir. Mayıs ayında, birkaç ABD kurumundan katılımcılar ilk kez güneş fırtınası acil durum tatbikatı gerçekleştirdi ve bilim insanlarının uzay havasını tahmin etme ve kritik altyapıyı koruma yeteneklerindeki büyük eksiklikleri ortaya koydu.
Korona ayrıca bilimsel bir gizemin cevabını da içerebilir. Güneş’in atmosferinin bu dış tabakası, uzaya milyonlarca mil uzanır, ancak bir şekilde Güneş yüzeyinden yaklaşık 200 kat daha sıcak olan sıcaklıklara ulaşır. Uzmanlar bu şaşırtıcı fenomeni, koronal ısınma problemi olarak adlandırdı ve “modern güneş fiziğindeki en karmaşık sorulardan biri” olarak tanımladılar.
Proba-3 misyonu, ESA’ya göre, Coronagraph’ın optik aletini kullanarak koronayı Güneş yüzeyine oldukça yakın inceleyerek bu gizemi çözmeyi hedefliyor. Bu son teknoloji alet, detektöre ulaşan gereksiz ışık miktarını azaltarak daha önceki koronograflardan daha fazla detayı kaydetmesine ve daha ince özellikleri algılamasına olanak tanıyor.
“Mevcut koronograflar, Güneş’in koronasını güneş yüzeyine neredeyse kadar inerek gözlemleyecek Proba-3 ile rekabet edemez,” dedi Jorge Amaya, ESA’daki uzay hava modelleme koordinatörü, ajansın duyurusunda. “Şu ana kadar bu sadece doğal güneş tutulmaları sırasında mümkün olabiliyordu.”
Değerli güneş bilimi çalışmaları yürütmenin yanı sıra, Proba-3, ESA’nın Lazer İnterferometre Uzay Anteni (LISA) gibi gelecekteki çoklu uzay aracı görevleri için kritik olacak olan otonom hassas formasyon uçuşunun önünü açıyor.
Proba-3, Güneş’in koronası üzerinde yaklaşık iki yıl boyunca gözlem yapmaya devam edecek ve yalnızca nadir gök olayları sırasında mümkün olan görüntüleri yakalayacak. Yeni gözlemler, bilim insanlarının yaşamı devam ettirecek gücü sağladığı Dünya’nın ana yıldızını anlamalarını büyük ölçüde iyileştirmelidir.
