Trump’ın Kesintileri, Çarpışan Kara Delikleri Tespit Eden Nobel Ödüllü Gözlemevini Tehdit Ediyor
Yaklaşık 10 yıl önce, bilim insanları, 1.3 milyar yıl önce gerçekleşen iki kara deliğin çarpışması sonucu oluşan uzayzaman dalgalanmalarını gözlemlediler. Gravitasyonel dalgaların ilk doğrudan tespiti, evreni görmenin yepyeni bir yolunu açtı ve daha önce görünmez olan evrenin bir tarafını gözlemlememizi sağladı. Ancak, şimdi, evrenin çevremizdeki en önemli olaylarını şekillendiren frekansları takip etme yeteneğimiz, bir dönüm noktası oluşturmuş bir gözlemevine yönelik bütçe kesintileri nedeniyle risk altında.
Mayıs ayı sonunda, ABD yönetimi 2026’da NASA ve Ulusal Bilim Vakfı’na tahsis edilmesi önerilen fonları belirten bir “zayıf bütçe” açıkladı. Devam eden bilim programlarına karşı işlenen bir dizi vahşetin parçası olarak, önerilen bütçe, Lazer İnterferometre Gravitasyon-Dalga Gözlemevi (LIGO) için fonları %39.6 oranında kesmeyi öngörüyor. Bütçe teklifi, LIGO için 48 milyon dolar yerine 29 milyon dolar tahsis ediyor ve iki interferometrelerinden birini kapatıyor.
İkiz interferometreler 1,865 mil (3,002 kilometre) arayla, biri Washington Eyaleti’nde diğeri Louisiana’da yer almakta. Bu devasa araştırma tesisleri, ışık hızında seyahat eden uzayzaman dalgalanmalarını tespit etmek için tek bir gözlemevi olarak birlikte çalışıyorlar.
Diğer teleskoplardan farklı olarak, LIGO kördür. Gravitasyon dalgalarını, uzayzamandaki inanılmaz küçük bozulmaları ölçerek tespit eder. Lazer interferometrelerini kullanarak, lazer ışınını ikiye böler ve bunların her birini iki uzun vakum mühürlü kol boyunca gönderir. Işınlar her iki kol boyunca gidip gelerek, hassas bir şekilde ayarlanmış aynalar arasında sıçrar. Her bir ışın, aynaların arasındaki mesafeyi izler ve uzayzaman dalgaları tarafından neden olunan küçük değişiklikleri tespit eder, bu dalgalar bir yönde uzayı gererken diğer yönde sıkıştırabilir. Lazerler, aynalar arasındaki hareketleri bir protonun genişliğinin 1/10,000’i kadar bir doğrulukla algılayabilir.
Caltech ve MIT’deki araştırmacılar, Ulusal Bilim Vakfı’nın finansman ve gözetimi ile, dünyanın en sofistike bilimsel gözlemevlerinden biri olan LIGO’nun inşasını 1999 yılında tamamladılar. Bilim insanları yıllarca gravitasyon dalgalarını arayıp sonuçsuz kaldılar. Sonunda, 14 Eylül 2015’te, gözlemevi ilk gravitasyon dalgalarının sinyalini almaya başladı. Bu çığır açıcı tespit, bilim insanlarına evreni gözlemlemek için yepyeni bir yol sağladı ve uzun süredir kozmosta gizlenmiş olayların izini sürmelerine olanak tanıdı. Gravitasyon dalgaları, kara deliklerin birleşmesi, nötron yıldızlarının çarpışması ve asimetrik süpernovalardan kaynaklanır. Bazıları, Big Bang’den hemen sonra, erken evrende de üretilmiş olabilir.
LIGO’nun keşfini gerçekleştiren üç araştırmacıya, 2017 yılında gravitasyon dalgalarının tespiti için Nobel Fizik Ödülü verildi: fizikçiler Rainer Weiss, Barry Barish ve Kip Thorne. Uzayzaman dalgaları, ilk olarak 1916 yılında Albert Einstein tarafından öngörülmüştü ve ancak on yıllar sonra doğrulanabildi. İlk keşif, sinyalin her iki LIGO dedektörü tarafından gözlemlenmesiyle doğrulandı. O zamandan beri, LIGO’nun ikiz interferometreleri, bazen İtalya’daki Virgo gözlemevi ile koordineli olarak, ek gravitasyon dalgası sinyallerini tespit etti.
Gravitasyon dalgaları, sese çevrildiğinde yüksek frekanslı bir cıvıltı şeklinde duyulur ve düşük bir frekansta başlar. İki interferometre, kimi zaman üçü birden, bu zayıf sinyalleri doğrulamak için uyum içinde çalışmalıdır. Önerilen bütçede belirtildiği gibi, LIGO’nun ikiz interferometrelerinden biri kapatılırsa, araştırmacılar kara delik çarpışması ile yakındaki bir sismik titremeyi ayırt etmekte zorluk yaşayabilir, Science‘a göre.
Gravitasyon dalgaları alanı, sadece LIGO’nun ikiz dedektörleri sayesinde başlamış durumda. Lazer interferometrelerinden birinin kapatılması, uzayzamanın kozmosta yankılanan yumuşak dalgalarını dinleme yetimizi engelleyebilir.
