Evinizi Orman Yangını Dumanına Karşı Koruyun: Bilmeniz Gerekenler
Yangınlar mahallelere yayıldığında, arabalar, evler ve etraflarındaki her şeyde bulunan elektronik eşyalar, boyalar, plastikler, mobilyalar gibi birçok malzeme yanar.
Araştırmalar, bu şekilde insan yapımı malzemeler yanarken salınan kimyasalların karışımının bir bitki yangını sırasında salınanlardan farklı ve potansiyel olarak daha toksik olduğunu göstermektedir. Duman ve kül, evlerin kapı altlarından ve pencerelerinden içeriye girerek mobilyalara, duvarlara ve diğer iç yüzeylere emilerek haftalarca hatta aylarca gaz yaymaya devam edebilir.
Yangından sonra duman hasarlı evlere geri dönen insanlar, temizlik yapmadan önce sağlıklarını korumak için bazı adımlar atabilirler.
Metaller ve Uçucu Organik Bileşikler (VOC) Yüksek Seviyelerde
2021 yılında, Boulder, Colorado yakınlarında Marshall Yangını mahallelere yayıldıktan sonra, Colorado üniversiteleri ve laboratuvarlarındaki meslektaşlarım ve ben, alevlerden kurtulduğu halde içinde hala yanık kokusu barındıran evlerdeki küllerden ve kokulardan endişe eden birçok vatandaşla iletişim kurduk.
Hızlı bir şekilde test edebildiğimiz evlerde, külde yüksek seviyelerde metaller ve PAH’lar – poliaromatik hidrokarbonlar – bulduk. Ayrıca hava örneklerinde yükselen VOC’lar, yani uçucu organik bileşikler tespit ettik. Bazı VOC’lar, örneğin dioksinler, benzen, formaldehit ve PAH’lar, insanlara toksik olabilir. Benzen, bilinen bir kanserojendir.
Aynı zamanda, yangından sonra duman hasarlı evlerine dönen insanların fiziksel sağlıkları üzerindeki etkileri hakkında herhangi bir bilgimiz yoktu. Bu nedenle, paternleri görmek için, yangından altı ay, bir yıl ve iki yıl sonra yangından etkilenen sakinleri anketle inceledik.
Yangından altı ay sonra bile, birçok insanın yanık dumanı ve kül ile ilişkili sağlık risklerine uyumlu olarak semptomlar bildirdiğini gördük.
Yangından altı ay sonra bile, insanların yüzde 55’inin Marshall Yangını’na atıfta bulunarak en az bir semptom yaşadıklarını söylediği belirlendi. En sık bildirilen semptomlar kaşıntılı veya sulanan gözler (%33), baş ağrısı (%30), kuru öksürük (%27), hapşırma (%26) ve boğaz ağrısı (%23) idi.
Tüm bu semptomlar ve aynı zamanda kişinin ağzında tuhaf bir tat hissetmesi, yangından bir hafta sonra eve döndüğünde evlerinin farklı koktuğunu bildiren kişilerle ilişkiliydi.
Anket katılımcıları, kokuların zamanla azaldığını söyledi. Çoğu, kokunun düzelmesini zamanın geçişine, yüzeylerin ve hava kanallarının temizlenmesine, soba filtrelerinin değiştirilmesine ve evden halı, tekstil ve mobilyaların çıkarılmasına bağladı. Buna rağmen, birçok kişide hala semptomlar görüldü.
Ayrıca, çok sayıda yanmış yapıya yakın yaşamanın bu sağlık semptomlarıyla ilişkili olduğunu tespit ettik. Bir kişinin evinin 250 metre yakınında 10 ek yıkılmış bina başına baş ağrılarında %21 ve ağızda tuhaf tat hissinde %26 artış görülüyordu.
Bu semptomlar, incelediğimiz duman hasarlı evlerde bulduğumuz kimyasallara ve havadaki ölçümlere maruz kalmayla tutarlıdır.
Süren Belirtiler ve Sorular
Duman ve kül hasarlı evlerden kaynaklanan sağlık riskleri hakkında hala pek çok cevaplanmamış soru var.
Örneğin, yangın sonrası duman ve külün içerdiği kalıntı gazlarla yaşayan insanlar için uzun vadeli sağlık etkilerinin nasıl olacağını henüz bilmiyoruz. Yangından bir yıl sonra semptom bildiren insanların sayısında belirgin bir düşüş bulduk. Ancak, etkilenen evleri olanların %33’ü sonraki bir ankete verdiği yanıtta yangına atıfta bulunduğu en az bir semptom bildirdi. Aynı yüzde, yangından iki yıl sonra da en az bir semptom bildirdi.
Ayrıca, her bir kişinin maruz kaldığı VOC veya metal seviyelerini ölçemezken, yangından bir hafta sonra evlerinin kokusunda bir değişiklik raporlarının, muhtemelen evde VOC’ların varlığını gösterdiğini düşünüyoruz. Bu, duman veya külden etkilenmiş bir eve sahip olan insanlar için sağlık etkileri olabilir.
Yangınlardan Sonra Kendinizi Koruma İpuçları
Yangınlar, artık daha fazla evi ve yapıyı yakıyor çünkü daha fazla insan kırsal-şehir arayüzüne taşınıyor, sıcaklıklar artıyor ve yangın sezonları uzuyor.
Evimiz yangına yakınsa ama zarar görmemişse, şu önlemleri değerlendirin:
- Temizlemeye başlamadan önce kendinizi koruyun. En az N95 (veya KN95) maske takın ve eldiven, gözlük ve cildinizi örten giysiler giyin. Temizlik, bazı gazları ve külü yeniden havaya kaldırabilir.
- Kalp veya akciğer hastalığı olanlar, yaşlılar, hamile kadınlar, çocuklar ve evcil hayvanları temizlik faaliyetlerinden uzak tutun.
- Yüzeyler ve hava kanalları temizlenmeli ve eski filtrelerle değiştirilmeli. Dışarıdaki hava temiz olduğunda pencereleri açarak temiz havanın içeri girmesini sağlayın.
- Sert kimyasal temizleyicilerden kaçının çünkü küldeki kimyasallarla reaksiyona girebilirler.
- Eğer arabanız duman kokuyorsa, kabin hava filtresini değiştirmeyi düşünün.
Bu yazı, ilk 23 Aralık 2024’te yayınlanan bir makalenin güncellenmiş halidir.
Colleen E. Reid, Coğrafya Doçenti, University of Colorado Boulder
Bu makale The Conversation sitesinden Creative Commons lisansı ile alınmıştır. Orijinal makaleyi okuyun.